ملاقات‌های سریالی اردوغان با پوتین؛ تکاپو برای خلاصی از فشار جنگ اوکراین

رجب طیب اردوغان، که به واسطه جنگ اوکراین در مخمصه چگونگی متوازن‌سازی روابط با غرب و شرق به‌منظور تثبیت موقعیت راهبردی ترکیه ​افتاده است، قصد دارد تا مثل اوایل جنگ بار دیگر به عنوان میانجی در تحولات اوکراین نقش مهمی ایفا کند. بر این اساس، اردوغان روز چهارشنبه در شهر آستانه، پایتخت قزاقستان در نشست سران کشورهای همسود، با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه دیدار خواهد کرد. ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس جمهور ترکیه گفت که اردوغان مایل است با همتای روسی خود در مذاکرات در آستانه بر سر چشم‌انداز‌ها برای میانجی‌گری ترکیه برای صلح اوکراین بحث و گفتگو کند. او گفت که دام‌ها، تله‌ها و چالش‌های بسیار زیاد برای رسیدن به آتش‌بس در اوکراین وجود دارند. همچنین به گفته کالین، پوتین در گفتگوی تلفنی با اردوغان گفته است، برای مذاکرات با کی‌یف با میانجی‌گری آنکارا آمادگی دارد.

دیدار اردوغان با پوتین، چهارمین دیدار پس از شروع جنگ اوکراین است و این دیدار درحالی انجام می‌شود که تنشها بین روسیه و غرب در هفته‌های اخیر به دلیل انجام رفراندوم در مناطق شرقی اوکراین و الحاق این مناطق به خاک روسیه تشدید شده است و مقامات دو طرف از وقوع جنگ جهانی سوم و آرماگدون هسته‌ای سخن می‌گویند. موضوعی که با تداوم عدم همصدایی آنکارا با سیاست‌های ناتو در قبال روسیه، بر وضعیت روابط نه چندان گرم میان آنکارا و غرب تأثیرگذار خواهد بود.

اردوغان در بحران اوکراین، از یک طرف برای اینکه روسیه را از خود نرنجاند، با تحریمهای غرب علیه این کشور مخالفت کرد و از طرفی برای اینکه غربیها را نیز راضی نگه دارد حملات به اوکراین را محکوم کرد و حتی پهپادهای بیرقدار خود را به ارتش اوکراین فروخت تا بتواند در مقابل روسها از آن استفاده کند. اما این سیاست موازنه سازی توسط ترکیه، باز هم نتوانسته مسکو و ناتو را آنگونه که مقامات آنکارا می‌خواستند مجاب کند. روسیه از فروش پهپادهای ترکیه به اوکراین که در بخشی از مناطق جنگی مورد استفاده قرار می‌گیرند به شدت خشمگین است و به همین منظور اردوغان سعی دارد تا در دیدار با پوتین، نگرانیهای امنیتی مسکو را تا حدی رفع کند. همچنین موضع گیری تند ترکیه در قبال الحاق مناطق چهارگانه اوکراین به خاک روسیه که گفته آنرا به رسمیت نخواهد شناخت نیز به مذاق مقامات کرملین خوش نیامده است. لذا رئیس جمهور ترکیه می‌خواهد، درباره این مسئله حساس نیز با پوتین رایزنی کند و مواضع کشورش را از نزدیک به خوبی بیان کند تا سوء تفاهماتی که بین آنکارا و مسکو در این ارتباط به وجود آمده است را رفع کند.   

جلب رضایت غرب

از سوی دیگر، کشورهای غربی به ویژه آمریکا از رفتار دوگانه ترکیه در بحران اوکراین نیز به هیچ عنوان رضایت ندارند و انتظار داشتند که این کشور عضو ناتو، در کنار دیگر متحدان این ائتلاف نظامی قرار گیرد تا بتوانند فشارهای نظامی، سیاسی و اقتصادی را علیه روسیه را افزایش دهند اما اردوغان مسیر متفاوتی را در پیش گرفت. باتوجه به اینکه اختلافات بین ترکیه و اعضای ناتو بر سر بحران اوکراین افزایش یافته و به نوعی ترکیه از سوی غرب طرد شده است  به همین دلیل اردوغان می‌‎خواهد تا در دیدار با پوتین شرایط را برای ازسرگیری مذاکرات صلح روسیه و اوکراین هموار کرده و راه حلی برای پایان درگیریها بیایند.

اردوغان درصدد است با میانجیگری بین دو کشور برای توقف درگیریها، نظر اعضای ناتو را به سمت خود جلب کند زیرا نحوه برخورد ترکیه با تحولات اوکراین و همزمان تشدید تشنهای این کشور با یونان بر سر برخی جزایر در دریای اژه، سبب شده تا بال شرقی ناتو دچار شکاف اساسی شود و اگر این بحرانها ادامه داشته باشد ممکن است گسست زیادی در این ائتلاف نظامی به وجود آید که در این صورت ممکن است واشنگتن و اروپا برای جلوگیری از بحران داخلی، درصدد تنبیه آنکارا برآیند و اردوغان نیز که در آستانه انتخابات حساس سال آینده به سر می‌برد از این مسئله نگران است. همچنان که حمایت واشنگتن و اروپاییها از یونان در برابر ترکیه، تنها بخشی از این اقدامات تنبیهی بود و اگر اردوغان با سیاستهای غرب همسو نباشد شاید مجازات‌های سنیگی برای آن درنظر بگیرند.    

 باتوجه به اینکه ترکیه برای ادامه تعاملات اقتصادی با روسیه، از سوی غرب به شدت تحت فشار است به همین خاطر قصد دارد تا هرچه سریعتر پوتین و ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین را برای مذاکرات صلح دور هم جمع کند تا شاید این بحران که ابعاد آن جهانی شده و در مسیر خطرناکی قرار دارد را پایان دهند. بنابراین، اردوغان برای ثبات‌بخشی به اقتصاد آسیب‌ دیده ترکیه، به فکر ادامه تجارت با مسکو است و تا زمانی که جنگ اوکراین ادامه دار باشد، آنکارا هم از آن متضرر خواهد شد.      

ترکیه قصد داشت با بهره‌برداری از فرصت جنگ اوکراین با خروج شرکتهای غربی از خاک روسیه، بتواند جایگزین غربیها شده و با سرمایه گذاری در بخش صنعت این کشور منابع سرشاری را کسب کند اما تحولات آنگونه که اردوغان می‌خواست به پیش نرفت و آنکارا ماه گذشته و تحت فشار آمریکا، تأیید کرد که سه بانک باقیمانده ترکیه که همچنان به پردازش کارت‌های پرداخت روسیه ادامه می‌دادند نیز ارتباط بانکی خود را با مسکو قطع کرده‌اند. بنابراین، اکنون نه تنها حضور فعال ترکیه در اقتصاد روسیه از بین رفته بلکه حتی تعاملات بانکی نیز با بحران مواجه شده است. از اینرو، ناتوانی در حل معضل اقتصادی در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ترکیه می‌تواند به ضرر دولت اردوغان تمام شود و به این خاطر است که مکرر با پوتین دیدار می‌کند تا جنگ بین روسیه و اوکراین را پایان دهد.

 عادی‌سازی روابط با سوریه با وساطت پوتین

مقامات ترکیه در ماههای اخیر بارها آمادگی خود را برای ازسرگیری روابط با دولت سوریه اعلام کرده‌اند و حتی اردوغان اخیرا گفته که حاضر است با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه نیز دیدار کند به همین منظور پوتین می‌تواند نقش مهمی در ازسرگیری روابط آنکارا و دمشق بازی کند.  

هر چند مقامات دمشق هر گونه دیدار بین بشار اسد و اردوغان را در شرایط کنونی رد کرده‌اند اما همانگونه که سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه گفته پوتین پیشنهاد مذاکره مستقیم اردوغان و اسد را داده است و این دیدار تاریخی پس از 11 سال ممکن است در آینده نزدیک انجام شود. در روزهای اخیر مقدمات گفتگو بین وزرای خارجه دو کشور هم فراهم شده است و قرار است به زودی با یکدیگیر دیدار کنند تا شاید به یک دهه بحران دیپلماتیک بین دو کشور پایان دهند. لذا ترکیه که برخی نگرانیهایی را از سوی خاک سوریه احساس می‌کند، سعی دارد از طریق وساطت پوتین، این نگرانیها را از بین برده و مسیر را برای عادی‌سازی روابط با دمشق هموار کند.

مقامات سوری بارها اعلام کرده‌اند که صرف اعلام آمادگی برای عادی سازی روابط از سوی آنکارا نمی‌تواند دلیلی برای حل یک دهه اختلافات سیاسی و بحران آفرینی‌ها باشد و مقامات ترکیه اگر در این برنامه جدی هستند باید با شروط دولت سوریه موافقت کرده و گذشته خصمانه خود را جبران کنند. سوریه بخش مهمی از پروژه سیاست خارجی اردوغان را در یک دهه گذشته به خود اختصاص داده بود و حل این بحران می‌تواند در داخل نیز برای او و دولتش مزایایی را به همراه داشته باشد.

ترکیه که اکنون تداوم جنگ در اوکراین و تشدید تنشها بین مسکو و غرب را به صلاح خود نمی‌داند و به خاطر موضع گیریهای دوگانه‌اش از دو طرف درگیر تخاصم نیز تحت فشار است، بنابراین می‌خواهد با میانجیگری بین مسکو و کی‌یف، شاید در این بحران جهانی موثر واقع شود و بتواند اقتصاد متزلزل خود که این روزها بیش از پیش به خطر افتاده است را دوباره نجات دهد.